Macaristan’da Yahudiler, Bölüm 1 (3 bölümden oluşur yazan Imre Adorjan derleyen ve edit eden Tarık Tekeş tir)

1.      19. yüzyıl feodalizmin son yılları...

Galiçya'da kraliçe Mária Terézia  zamanında 1774 sonbaharında Avusturya’ya baglanmiştır. Bu dönemden önce yabancı halk gurupları, Sırp, Hırvat v.s. Macaristan’a sadece Osmanli İmparatorluğu zamanında güneyden girip yerlestirilmiş. Galiçyanın katılımından sonra yabancılar  için Macaristan’in Doğu kapısı açılmış oldu...

1785’te yahudi nüfus sayısı 77.069, 1805’te 127.816, 1840’ta 241.523. tür nüfusun artması 1785’ten 1840’a kadardır demek ki 55 yılda nufus artışı üçkattan  fazla olmuştur. Bu artış doğal çoğalmak değil, doğudan sel gibi döküldüğü muhacirlerden dolayı yükselmişti yani göç almıştı. Bunu Macaristanın  kuzey-doğu bölgelerin yahudi nüfusun yükselmesi kanıtlıyor. Árva ilinde 1785’te 115 olan nüfus, 1840’a kadar 20 kere yani 20 kat fazla artış gösterip 2.333'e oturdu. Kuzey Macaristan’da meyhanelerin coğu yahudiler tarafından işletilirdi.

Habsburg Imperatorluğu 1688’den sonra, Macaristanın Türklerden geri almis olduğu bölgeleri “yeni ele almış”olarak sayıldı. Aslında Macar mülk sahiplerine toprağı geri veilmedi, hatta yabancılara verildi. Viyana tarafindan Macaristan’a gönderilmiş yabancı büyük toprak mülkiyeli ağaları Macarlara karşı yabancı işcilere tercih etti. Macar nüfus azalmaya başladı, yabancı nufus, Alman, Slovak (Tot), Roman (Eflakli, Boğdanlı)nufus v.s. yükseldi. Bunun üzerinde yeni yerlestirilmiş yabancıların dini protestant (Kalvinist, Luteran) degil, roma katoliktı. Fransa Revolusionun (ihtilalinin) liberalist fikirleri Macaristana ulaşıp 1839-1840 arasında Millet Meclisi tarafından yahudilerin serbest olarak yerlesmesine, sehirlerde oturum iznine serbest olarak ticaretine ve alıverişe izin verdi. Yahudi toprak, mülk sahibi, meslek loncaları direnmesinden dolayı zanaatçı (demirci, keçeci, terzi) vs. olamadı.  Zemplén ili (vármegye) bunu kanun olarak kabul etmedi, şarap ticareti ve Tokaj’in tatlı şarabı üretmesini yahudilere yasak etti.

Galiçya’dan sürekli dökülen (göç eden) yahudı nüfusunun  artması tehlikesinin dikkate almasına Kölcsey Ferenc (Macar Milli Akademisi üyesi, Macar Milli Marşının şairi 1791 - 1838) bir konuşmasında söz etti. Kölcsey’ye göre Szatmár ilinde serflerin fakirleştirmesinin sebebi yahudilerin aşırı derecede çoğalmasıdır. Bu ilde 1804 ve 1836 arasında yahudi erkeklerin sayısi 2.290’dan 2.872’ye, ve kadınlarıyla beraber yahudi nüfus sayısı 1.164’e yükseldi. Vergilerini ödediği Hirıstıyan nüfus ayni dönemde azaldı. Fényes Elek istatikci (1807 – 1876) politikacıların dikkat çekmesi için Amerika ve Fransa liberalist kanunları Macaristan kabul edemez, cünkü Fransa’da 34 milyon nüfusu arasında sadece 80.000 yahudi bulunur, ama Macaristan 11 milyon vatandaşı arasında 3 kere fazlaydı diye açıklamada bulunmuştur.

1848-1849 özgürlük savaşından önce Macar ve yahudi halkı arasında çatışmaya az kaldı. Yeni girdiği yere zor intibak eden ve Macar vatandaşları ile zaman zaman gerginlik yaşayan ayrıca Macar topluluğuna kısaca topluma uyum sağlama kabiliyetlinde sıkıntı yaşanması ve bunun Yahudiler arasında fark edilmemesi  Macar liberalist politikacıların büyük hatası oldu.

19.yy’da Macar halkı ziraat, hayvanat (hayvancılık) gelirinde kıtlık yaşadı. Küçük çiftçiler sermayesiz kalırsa kredi 1956’a kadar tek Avusturya Milli Bankasından rehin yoluyla yılda % 18 – 20 faiz karşılığında alınabildi. Macar Toprak Kredi Bankasi  1863 yılında kurulabildi. Ziraat tabiri caiz ise harabeye döndü. Batıdan fırtına gibi hızla yaklaşan kapitalizm ile büyük fabrika sanayisi  zayıf Macar ekonomisini bozulmuş durumda buldu. Avusturya Macaristan arasında oluşturulmuş uzlaşma 1867’de imzalanmasından sonra kapitalizm dönemi başlamış. Macar kapitalizm 1867 yılı cıvarında Avusturya’nin şubesi olarak sayıldı.